Absürt tiyatro
nedir? Şudur: Diyelim ki entel bir arkadaşınız var, böyle “Ben tiyatroya
operaya gidiyorum diyen, televizyonda sadece belgesel izliyorum diyen,
dostoyevskinin anlatım tarzı gerçekten çok çarpıcı diyen.. vs..”. Ve bu
arkadaş, bir gün size dedi ki, gel tiyatroya gidelim. Siz de tiyatroda, Ibişi,
Hacivat Karagöz’ü falan seyrederiz, az eğleniriz diye beklerken, ortaya iki üç
tuhaf adam, kadın çıkıyor. Acayip bişeyler konuşuyor, hiç bi bok
anlamıyorsunuz.. Bu ne biçim tiyatro yaw diyorsunuz.. Acayip sıkılıyorsunuz,
bir an önce bitse de gitsek diyorsunuz....
Hah işte, biz o
tiyatroya kısaca absürt tiyatro diyoruz...
Öyle bir
tiyatrodan çıktığınız zaman, insanların çoğunu kendi aralarında şöyle
konuşurken görürsünüz: “Gerçekten yalnızlık olgusunu çok çarpıcı bir şekilde
anlatmış.” Ya da: “Modern insanın kalabalıklar içindeki iletişimsizliğini ve de
yabancılaşmasını bu şekilde güzel ifade eden bir esere daha önce rastlamadım.”
Sakın bunlara bakıp da moraliniz
bozulup, kendinizi amele hissetmeyin.. Onların hiç biri bişey
anlamamıştır ama, aman pis cahil demesinler diye, ezbere kalıpları
konuşuyorlardır genelde.. Yoksa o oyunun öyle bişey anlattığı falan yoktur.
Oyun yazarının da öyle bir derdi yoktur.
Efendim, gelelim
absürt tiyatro nedir, ne değildir, nasıl seyredilir? Absürt tiyatro deyince,
aklınıza ilk gelen şey Godot (Godo diye okunur) olmalı. Samuel Beckett’in
yazdığı “Godot’yu Beklerken” isimli oyun absürt tiyatronun en meşhur örneğidir
ve yazarından daha ünlü olan klasiklerden bitanesidir. - Bu şekilde yazarından
daha ünlü olan eser sayısı azdır. Mesela Don Kişot, Hamlet, Fahriye Abla, Sahil mpg.... –
 |
| Godot'yu Beklerken oyunundan bir sahne.. |
Efendim, sosyetik
ortamlara girme şansınız olduysa eğer, orda süslenmiş, püslenmiş, bilgili, aktüaliteyi,
sanatı takip eden bazı orta yaşlı bayanlar görürsünüz ki, bunların arasında
işte bu Godot’yu Beklerken oyununu izlememek büyük ayıptır. Hepsi de bu oyunu
istisnasız izlemişlerdir ve işin daha da tuhafı “çok beğenmişlerdir.” Oyunun
başından sonuna kadar sıkıntıdan patladıklarına ve bitse de bir an önce gitsek
diye iç geçirdiklerine sizinle bahse bile girebilirim.. – Ben şahsen bu Godot oyununu izlediğimde sıkıntıdan patlayacaktım ya..
Başkasının arabasıyla gelmemiş olsam, ilk yarıda çıkacaktım. Ne de olsa
kamyoncuyuz ya.. Fazla kimsenin tuhafına da gitmezdi.. -
Şimdi şu Godot’
muzu, aşkımı, Hamletimle beraber en sevdiğim tiyatro oyununu, az sonra tekrar
dönmek üzere, bir kenara koyalım ve absürt tiyatro olayına devam edelim. Absürt
kısaca saçma ya da uyumsuz demek. Postmodernizm denen olayı hatırlıyor musunuz?
Ne demiştik orda? İkinci dünya savaşından sonra artık anlaşılmıştı ki,
yaşadığımız hayat çok anlamsız ve boş.. Çünkü, rölativite prensibiyle artık,
zamanın sabit olduğu ilkesi yıkılmıştı. Kimin söylediği doğru, kiminki yanlış,
belli değildi. Yine anlaşılmıştı ki, kainatta inanılmaz bir kaos ve karmaşa
vardı. Herşey içiçe geçmişti. Herşey karman çormandi. Aslında yaşadığımız
hayat, böyle saçma sapan bişeydi işte.. Dün belirsiz, bugün diye bildiğimiz
olayınsa, gerçekten bugün olup olmadığı da belirsiz, yarın belirsiz... Kısaca
herşey belirsiz.. Bütün bu belirsizliklerin üzerine kurulmuş saçmalıklar
zinciriydi insan hayatı dediğimiz şey işte...
Tüm dünyada kabul
görmüş bir tiyatro tanımı vardır. Gerçekten de “ağyarını mani, efradını cami”
bir tanımdır. – Ne yazdığımı araştırın
bulun kardeşim. Hep mi Avrupa kültürünü anlatacaz size, az da Osmanlıcadan
gireyim.. – Neydi bu tiyatro tanımı: İnsanı, insana, insanla anlatma
sanatı. İnsan dediğimiz olay nasılsa, daha doğrusu tiyatro yazarı insanı nasıl
görüyorsa, yazdığı, ya da yönettiği oyunda, insanlara, insanı o şekilde
anlatır. Bu romantiklerde de, klasiklerde de, dışavurumcularda da geçerli bir
ilkedir.
Ve işte, absürt
tiyatro peşinde koşanlar da, insanlığı, dünyayı, hayatı saçmalıklardan ibaret
gördüğü için, kendi sanatlarını da absürt bir şekilde, saçma bir şekilde, içi
boş, anlamsız şeyler seklinde oluşturmuşlardır ve insanlara şu mesajı vermek
istemişlerdir: “Siz aslında busunuz”.. Hayatınız, davranışlarınız,
konuşmalarınız, birbirinizle iletişiminiz, alışkanlıklarınız, gelenekleriniz,
inançlarınız, töreleriniz, kanunlarınız.. Hepsi boş, hepsi saçma, hepsi
anlamsız.. Siz o hayatın içinde yaşadığınız için, o saçmalıkları
farkedemiyorsunuz ama, sizin hayatınıza dışardan bakıldığı zaman, görünen şey,
işte sizin bu sahnede seyrettiğinizle bire bir aynı....
Vay be acayip
konuştum.. Pardon acayip yazdım. Evet arkadaşlar, absürt tiyatro, modernlikten,
postmodern döneme geçişin seyidir.. Neyidir? Yani postmodernı anlatmıştık ya
yaw size geçen yazılarda.. Okumuyorsunuz ondan sonra burda gelip neydi neydi?
Tövbe yaw.. Hafıza sorunumuz var diyoruz size, unutuyoruz.. Şurda ben kamyoncu
adamıyım.. Ben tiyatro adamı mıyım? Ne anlarım ben tiyatrodan sanat
akımlarından.. Ben az sakinleşeyim acayip sinirlendim yaw...
Evet arkadaşlar,
sakinleşip geldim. Demin az kalbinizi kırdım, kusura bakmayın artık. Şimdi,
postmodernizm yazılarımızı okumayanlar için burda bir özet geçeyim.. 1900lu
yılların başları. İnsanlık, önceki yıllara göre, bilimde, teknolojide acayip
mesafeler katetmiş ve adeta bu yeryüzünün de, kainatın da hakimi artık benim
demişti. Ama sonra gelen ikinci dünya savaşı, bu bilim teknoloji denen şeyin,
öyle her zaman insanlık yararına olmadığının anlaşılması – Japonyaya atılan iki
atom bombasını düşünün mesela - , insanlığın kendini çok güçsüz, zayıf ve aciz
hissetmesine yol açmıştı. Bilimin ve teknolojinin gelişmesiyle, artık bu
dünyaya huzur ve refahın geleceğine kesin bir şekilde inanmış olan
aydınlarımız, malesef ki artık ümitsizdi. Hem de ne ümitsiz. Asırlardır
savunulan o felsefeler, o bilimselcilik, ilah gibi tapılan o tümevarım
yöntemi.. Bunların hepsi, ama hepsi boşa çıkmıştı. Ve artık kesin karar şuydu:
“İnsan dediğin varlık, yeryüzünde, boş yere, amaçsız bir şekilde debelenen,
asla amacına ulaşamayacak olan, ve de kendinden kat kat daha büyük güçlerin
oyuncağıydı. Bu büyük güçler, kimlerdi, nelerdi? Bunu da bilmiyorduk.. Allah
sonumuzu hayır etsin.. Ama emmoğlu, ben artık bu insanlığın durumunda hiç bir
ümit göremiyorum.. “
İşte arkadaşlar,
bu ümitsizlik içinde absürt tiyatromuz ortaya çıktı. Hatırlayın, dışavurumculuk
akımı da, sembolizm akımı da, yine böyle büyük ümitsizlikler içinde doğmuştu. (Burada konuyla alakalı olmasa da, İstiklal
marşımızdan bahsetmek istiyorum. Mehmet Akif gibi büyük bir insanın kaleme
aldığı çok büyük bir eser olan İstiklal Marşı da yine böyle bir ümitsizlik
ortamında yazılmıştı. Bu yüzden bu şiir “Korkma!” diye başlar. Ve seneler
sonra, Mehmet Akif ölüm döşeğindeyken “Allah, bu millete bir daha istiklal
marşı yazdırmasın” duasını etmiştir..) . Arkadaşlar, ben şahsen, acizane,
şu kanıya vardım ki, düşülen her ümitsizlikte, her çaresizlikte, - eskilerin
deyimimiyle, ne zaman esbab sükut etse - , insan, ya da insanlık, bir
derece daha yükseliyor, bir adım daha ileri gidiyor. Sanatçı acılardan beslenir
lafının anlamı bu olsa gerek...
Peki nedir bu
absürt tiyatromuzun özellikleri? Yine maddeler halinde sayalım, anlaması kolay
olsun..
1- Her şeyden önce, absürt tiyatroda
zaman gerçek dışıdır.. Dün, bugün, yarın içiçe geçmiştir. Zaman kah hızlı akar,
kah yavaş akar.. (Einsteinin bulduğu özel rolativite teorisini bilirseniz eğer,
kainatta herşeyde olduğu gibi, zaman da görecelidir. Hız arttıkça zaman
yavaşlar..)
2- Absürt tiyatro insanlar arasındaki
iletişimsizliğe ve yabancılaşmaya vurgu yapar. İnsanlar, hatta en yakınlar,
birbirleriyle ilişkileri yoktur. Birbirlerine yabancılaşmışlardır. İnsan sadece
diğer insanlara değil, doğaya yabancılaşmıştır. Çalışıp ürettiği ürüne
yabancılaşmıştır. Bizzat kendine
yabancılaşmıştır. Artık kalabalıkların içinde, amaçsız, hissiz ve yapayalnız
olan bir insan vardır. Yirminci yüzyılda ortaya çıkan yeni bir insan çeşidi..
Ve bütün bu insanlar arasında mevcut olan
iletişimsizlik, anlatılan şeyin anlaşılamaması, aslında söylenenle kastedilen
şeylerin çok farklı olması... İşte bütün bunlar, absürt tiyatroda bir komedi
halinde gösterilir. Bazen kendi ağlanacak halimize, kahkahalarla güleriz. (Şaban oğlu Şaban filminde, kumandan
Hüsamettin’in Şabana parolayı öğrettiği sahneyi hatırlayın.. Parola Şafak...).
3- Absürt tiyatroda verilmek istenen
mesaj asla açıklanmaz. Herkes kendince bir mesaj alır, bir yorum yapar.
Şair burda bayrağa seslenmiş, yazar
burda şunu demek istemiş falan diye bir sürü yorum yapabilirsin..
4- Absürt tiyatroda herhangi bir kalıp,
kural, norm tanınmaz. Olaylar arasında mantıklı bir bağ, ya da konuşmalarda,
diyaloglarda herhangi bir mantık aranmaz. Giriş, gelişme, sonuç yoktur..
Birbirinden bağımsız olayları çarpıcı bi şekilde vermek vardır sadece.. (Aynı olayın biraz daha değişik versiyonunu
dışavurumcu tiyatroda da görmüştük.)
Olay bu.. Önce de
söylediğimiz gibi, Absürt tiyatronun en bilinen örneği “Godot’yu Beklerken”.
Yalnız size tavsiyem bu oyunu seyretmek yerine tekstini okumanız. Defalarca
okuyun bu teksti. Her okuduğunuz da, hayretler içinde yeni yeni şeyler
keşfedeceksiniz. Eğer alt yapınız biraz güçlüyse, meşhur eserlere yapılan
göndermeleri de rahatlıkla farkedersiniz.
Bundan başka,
absürt tiyatronun örnekleri: Eugéne Ionesco – Kel Şarkıcı, Harold Pinter – Git
gel dolap, Arthur Adamov - La Parodie.....
Görüşürüz....
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder